Eigenaarschap is tegenwoordig een veelbesproken term in het onderwijs. Waar voorheen op school de nadruk lag op het kunnen reproduceren van aangeboden kennis, gaat tegenwoordig de aandacht uit naar het vermogen en de bereidheid om zelf kennis en vaardigheden te verkrijgen (Kostons, Donker, & Opdenakker, 2014). Kinderen moeten meer verantwoordelijk gemaakt worden voor hun eigen leerproces. Maar wat is eigenaarschap, hoe stimuleer je het en wat vraagt het van de leerkracht? Vaak is het de leerkracht die bepaalt wat kinderen moeten leren. Maar als kinderen zelf actief betrokken worden bij hun eigen ontwikkeling worden ze eigenaar van hun eigen leerproces: zo ontstaat eigenaarschap. Kinderen die eigenaar zijn van hun eigen leerproces zijn meer betrokken en gemotiveerd (Van Dycke, Martin, & Lovett, 2006) en bovendien halen ze hogere leerresultaten (Duckworth, Quin, & Seligman, 2009; Marzano, 2008).
De term eigenaarschap werd in de jaren 90 geïntroduceerd door Hans Zimmerman vanuit zijn theorie rond self-regulated learning, ofwel zelfregulerend leren. Het kind leert zelf doelen te stellen, initiatief en verantwoordelijkheid te nemen voor het eigen leerproces, zelfregulering is daarmee het vermogen om een taak doelgericht te kunnen doen en verantwoordelijkheid te nemen voor het eigen handelen.
Zelfregulering is één van de 21e eeuwse vaardigheden. In dit filmpje worden deze vaardigheden toegelicht, zelfregulering wordt uitgelegd vanaf minuut 4:30.
Zimmerman (2000) omschrijft zelfregulatie als een proces met drie fases: plannen, uitvoering en terugblik. Het kind formuleert (samen met de leerkracht) een leerdoel, gaat vervolgens aan het werkt en kijkt, eventueel samen met de leerkracht, terug op de uitvoering van de taak. De rol van de leerkracht is vooral om feedback te geven. Dit proces van zelfregulerend leren wordt ook wel eigenaarschap genoemd, het kind wordt eigenaar van zijn eigen leerproces (Zimmerman, 1990).
Onderstaand filmpje geeft woorden aan eigenaarschap: kinderen en leerkrachten vertellen wat zij verstaan onder eigenaarschap en hoe zij invulling geven aan het begrip.
Zimmerman (1990) stelt dat eigenaarschap bestaat uit vier componenten of vaardigheden die elke leerling kan leren:
Zelfregulering is één van de elf 21e eeuwse vaardigheden en wordt uitgewerkt op de website van de Stichting LeerplanOntwikkeling (SLO) waar ook een leerplankader wordt uitgewerkt.
Om zelfregulerend te leren of om eigenaarschap te ontwikkelen is het allereerst van belang dat het kind gemotiveerd is om zelf aan het werk te gaan en de taak tot een goed einde te brengen (Blom, Hoek, & Ten Dam, 2007). Motivatie is dus een voorwaarde om zelf een actieve rol te gaan spelen in het eigen leerproces. Dat betekent dat het kind de taken waardeert als interessant, belangrijk en nuttig. Hiervoor is het nodig naar kinderen te luisteren en samen met het kind doelen te stellen die aansluiten bij wat het kind al kan, ofwel doelen in de zone van de naaste ontwikkeling (Vygotski, 1978). Het gaat dus om haalbare en te overziene stappen, niet om ver weg gelegen doelen. Het formuleren van concrete en haalbare doelen voorkomt dat kinderen dingen doen die voor hen niet nodig zijn.
Alleen motivatie is niet genoeg. Het kind moet ook een bepaalde mate van zelfstandigheid hebben en weten wat het moet doen en hoe het de taak kan aanpakken. Dit zijn cognitieve en metacognitieve vaardigheden of leerstrategieën (Kostons, Donker, & Opdenakker, 2014).
Cognitieve leerstrategieën zijn het kunnen leren, onthouden, verwerken van informatie en integreren van nieuwe informatie bij bestaande kennis. Een voorbeeld is het kunnen activeren van voorkennis bij een les begrijpend lezen.
Metacognitie verwijst naar het managen van het eigen leren, bijvoorbeeld plannen, reflecteren en bijsturen. Deze vaardigheden liggen op een ‘hoger niveau’ en zijn algemener van aard dan de cognitieve leerstrategieën. Ze kunnen worden ingezet voorafgaand, tijdens en na afloop van het uitvoeren van een taak. Een voorbeeld is het maken van een planning of kunnen reflecteren op het leerproces.
Om als leerkracht te werken aan het verhogen van eigenaarschap van kinderen dien je kritisch te kijken naar je eigen lespraktijk. Belangrijk is een leeromgeving te creëren waarin kinderen eigen doelen leren stellen en waarin je kinderen leert te reflecteren en na te denken en te praten over leren zodat ze een actieve leerhouding ontwikkelen (Duckworth, Quin, & Seligman, 2009). Eigenaarschap wordt flink bevorderd wanneer de leraar in staat is om de juiste feedback, feedup en feedforward te geven. Dit zorgt ervoor dat kinderen inzicht krijgen in de leer-strategieën die ze gebruiken en wat nodig is om de doelen te bereiken. Feedback peelt dus een grote rol (Hattie & Timperley, 2007), maar ook een growth mindset (Dweck, 2006).
Het is belangrijk een leeromgeving te creëren waarin kinderen eigen doelen leren stellen en waarin je kinderen leert te reflecteren, na te denken en te praten over leren zodat ze een actieve leerhouding en metacognitieve vaardigheden ontwikkelen. Eigenaarschap ontwikkelen kunnen kinderen niet zomaar. Het kost tijd, inoefening, dialoog, instructie, feedback en reflectie.
Kunnen jouw kinderen voor ze beginnen met hun taak zulke vragen beantwoorden?
Executieve functies zijn denkprocessen (functies) die belangrijk zijn voor het uitvoeren (executie) en aansturen van doelgericht gedrag, bijvoorbeeld het uitvoeren van een taak (Smidts & Huizinga, 2016). Deze functies zorgen voor een samenwerking tussen diverse vaardigheden waardoor we doelgericht en zelfstandig kunnen functioneren. Executieve functies zijn:
Bij de ontwikkeling van deze functies spelen de hersenen een essentiële rol. Onderzoek heeft aangetoond dat vooral het voorste deel van het brein essentieel is in het aansturen van gedrag. Het brein ontwikkelt zich van achter naar voor het geen betekent dat het voorste deel tot in de puberteit doorgroeit. Executieve functies ontwikkelen zich naarmate kinderen ouder worden op verschillende momenten en in verschillend tempo. Er zijn ook kinderen bij wie de ontwikkeling minder soepel verloopt. Dit kan leiden tot gedragsproblemen. Een globaal overzicht van de gemiddelde ontwikkeling:
0-3 jaar: (motorische) impulsbeheersing,werkgeheugen
3-6 jaar: (verbale) impulsbeheersing, flexibiliteit in denken en doen, werkgeheugen
6-9 jaar: tijdsbesef, planning, emotieregulatie
9-13 jaar: planning, zelfevaluatie
13+ jaar: verfijning, samenwerking tussen functies