Ryan en Deci (2000) hebben in hun onderzoek aangetoond dat intrinsieke motivatie positievere effecten heeft dan extrinsieke motivatie. Zo leidt intrinsieke motivatie tot hoogwaardig leren (‘high-quality learning’) ofwel een beter conceptueel begrip, meer doorzettingsvermogen, het vermogen om positief om te gaan met stress en tegenslagen en creativiteit. Intrinsieke motivatie kan gezien worden als een vorm van zelfsturend leren (Kostons, Donker & Opdenakker, 2014; Verbeeck, 2010). Kappe (2012) bevestigt het belang van intrinsieke motivatie door te stellen dat motivatie twee keer zo belangrijk is voor goede resultaten als intelligentie. Ook Hattie (2009) stelt dat motivatie één van de belangrijkste voorspellers is voor leerprestaties.
Ryan en Deci (2002) onderscheiden in hun zelfbepalingstheorie drie pedagogische basisbehoeften die als voorwaarden voor intrinsieke motivatie kunnen worden beschouwd: de behoefte aan autonomie, relatie en competentie (zie ook Stevens, 1997). Autonomie verwijst naar invloed hebben op het eigen leerproces (ik mag iets), relatie verwijst naar zicht gerespecteerd en gewaardeerd voelen (ik hoor erbij) en competentie verwijst naar vertrouwen hebben in eigen kunnen (ik kan het).
Autonomie gaat over het gevoel onafhankelijk te willen zijn. Kinderen hebben het gevoel eigen keuzes te kunnen maken en zelf invloed te hebben op hun leerproces. Voor de leerkracht is het daarom van belang de eigenheid van het kind te respecteren en het bieden van veiligheid, ruimte, begeleiding en ondersteuning.
Kinderen hebben behoefte aan relatie, zowel met de leerkracht als met klasgenoten. Ze willen het gevoel hebben erbij te horen, geaccepteerd te worden en zich veilig te voelen. Deze wens naar verbondenheid brengt een verantwoordelijkheid met zich mee, namelijk dat kinderen en leerkracht samen zorgen voor een goede sfeer. Leerkrachten hebben veel invloed op de relaties en op de sfeer. Luisteren, vertrouwen bieden, ondersteuning bieden, het goede voorbeeld zijn, zorgen voor uitdaging en optreden als het echt nodig is zijn belangrijke pedagogische voorwaarden om te zorgen voor een goede sfeer van verbondenheid.
De behoefte aan competentie sluit aan bij de wens ‘iets te kunnen’ en ergens goed in te zijn. Daarom is het noodzakelijk dat onderwijs is afgestemd op de mogelijkheden en behoeften van kinderen, waarbij een uitdagende omgeving belangrijk is. Het gevoel van competentie kan versterkt worden door kinderen ruimte te geven passende leerdoelen voor zichzelf te laten formuleren en haalbare resultaten te boeken. De leerkracht zou hoge (en reële) verwachtingen moeten stellen en beschikbaar zijn voor hulp en ondersteuning.
Deze drie basisbehoeften zijn vrij algemeen bekend in het onderwijs, maar worden niet altijd helemaal vormgegeven zoals Deci en Ryan bedoelen. De intrinsieke motivatie van kinderen wordt versterkt als kinderen zelf keuzes kunnen maken. Ryan en Deci (2002) pleiten er daarom voor dat kinderen zelf echte keuzes kunnen maken en invloed kunnen uitoefenen op hun leeractiviteiten. Dit betekent niet dat kinderen geheel zelf bepalen wat zij leren. De leerkracht zorgt voor een kader onder andere op basis van kerndoelen en leerlijnen. Ook zorgt de leerkracht voor duidelijkheid in beoordelingscriteria, feedback, uitdaging in mogelijke taken en leeromgeving (Verbeeck, 2010). De leerkracht ondersteunt daarmee autonomie en schept daarmee ook kansen voor het uitbouwen van een goede relatie met de kinderen. Autonomie en relatie vullen elkaar aan en versterken elkaar. (Verbeeck, 2010).