Bouw je eigen portfolio!

Het is belangrijk dat je als school kunt verantwoorden waarom je kiest voor een bepaalde vorm en structuur van het portfolio die past bij het doel dat je als school stelt, alleen dan werpt het portfolio zijn vruchten af (Kenter, Castelijns & Leenders, 2002).

Het perfecte portfolio bestaat niet. Door middel van het samenstellen van onderstaande bouwstenen kun je als school je portfolio vormgeven. Iedere bouwsteen laat zien wat er gebeurt met de vorm, inhoud en het doel van je portfolio wanneer je ervoor kiest deze toe te voegen. Belangrijk is dat je continue blijft afvragen waarom je kiest voor een bouwsteen en wat je daarmee wilt bereiken.

De bouwstenen zijn onder te verdelen in een algemeen, presentatie en evaluatie deel. Je bent zelf vrij om te kiezen welke bouwstenen je gebruikt uit elk deel voor het samenstellen van je portfolio. Alle gewenste combinaties zijn mogelijk.

Mis je nog een bouwsteen of heb je opmerkingen of toevoegingen? Laat het ons dan weten!

Algemeen deel

Het algemene deel van het portfolio vertelt meer over de leerling zelf als persoon. Hierbij kan je denken aan zijn of haar persoonlijke voorkeuren, eigenschappen, interesses en bijzonderheden maar ook de persoonlijke (week)planning van de leerling kan hier een plek krijgen in het portfolio.

Meer lezen over deze bouwsteen?

Door een voorblad in het portfolio te plaatsen geef je de leerling gelijk vanaf het ontstaan eigenaarschap. Het voorblad laat zien wie de baas van het portfolio is, tot wie deze behoort en wie er zeggenschap over heeft. De leerling krijgt zo de mogelijkheid het portfolio eigen te maken.

Op de voorkant kan bijvoorbeeld een ik-tekening worden gemaakt. Er kan ook iets anders persoonlijks van de leerling worden toegevoegd, als het kind bijvoorbeeld niet van tekenen houdt. Op die manier wordt de leerling gemotiveerd en betrokken bij het portfolio voordat het portfolio vormgegeven is. Het portfolio is immers iets wat wellicht 8 jaar meegaat, als je daar als school voor kiest.

Een andere mogelijkheid is om samen met leerlingen in discussie te gaan over de volgende vraag: ‘op welke manier kunnen we ervoor zorgen dat jij als leerling je portfolio eigen kan maken?’. Wie weet kom je op die manier weer op nieuwe leuke interessante toevoegingen en mogelijkheden. Leerlingen zijn creatiever en vindingrijker dan je denkt!

Geen voorblad toevoegen?

Wanneer een voorblad niet eigen is gemaakt (persoonlijke toevoegingen) is niet duidelijk wie eigenaarschap heeft over het portfolio en van wie deze is. Dit kan voor verwarring voor zowel de leerkracht als de leerling zorgen.

Meer lezen over deze bouwsteen?

In een ik-blad vertelt de leerling dingen over zichzelf en hoe de leerling zichzelf ziet. Dit kan gaan over waar het kind van houdt zoals zijn of haar interesses, leukste vakken of favoriete hobby’s. Het kan ook gaan over hoe het kind is in de klas, met wie hij of zij omgaat, met wie hij of zij het liefste speelt en werkt.

Het toevoegen van deze weetjes zorgt er allereerst voor dat leerlingen bewust stil staan bij deze persoonlijke voorkeuren. Vragen zoals wat maakt dat jij jij bent en de ander de ander laat kinderen ervaren dat iedereen uniek is maar iedereen toch ook in een bepaald opzicht op elkaar lijkt (bevordert persoonsvorming). Ook zorgt het toevoegen van deze weetjes ervoor dat als de leerling het portfolio aan (onbekende) anderen laat zien zij de leerling persoonlijk leren kennen.

Verklaringen

Persoonlijke weetjes kunnen ook verklaringen zijn voor de manier waarop iemand zich gedraagt in de klas, waarom een leerling bepaalde acties uitvoert of juist niet en waarom een leerling bepaalde doelen wel of niet kiest. Ook kan worden toegevoegd wat anderen van deze leerling kunnen leren en wat deze leerling van anderen kan leren. Dit zorgt ervoor dat leerlingen reflecteren op hun eigen positie in de klas en hun relaties met anderen. Door dit consistent aan het begin van elk jaar opnieuw te doen maak je gelijk inzichtelijk in hoeverre een leerling verandert in de manier waarop hij of zij zich positioneert in de klas en hoe de leerling met anderen omgaat.

Eigen initiatief van de leerling

Het is leuk om bij het ik-blad enkele opties open te laten voor het eigen initiatief van leerlingen om zo tot nieuwe opties te komen en de betrokkenheid en motivatie van leerlingen te verhogen. Door kinderen dit blad in de klas te laten invullen is er de mogelijkheid hier met leeftijdsgenoten over te kletsen. Dit kan zorgen voor vernieuwende inzichten en voorkeuren maar kan ook ervoor zorgen dat leerlingen dingen van medeleerlingen overnemen omdat ze zelf niet zo snel op ideeën komen. Er kan daarom voor worden gekozen leerlingen dit thuis te laten invullen, nadeel hierbij is dat ouders wellicht een te grote invloed hierop hebben.

Het in gesprek gaan nadat kinderen het ik-blad hebben ingevuld zorgt ervoor dat leerlingen elkaar beter leren kennen en kan het wederzijds begrip vergroten tussen leerlingen maar ook tussen de leerkrachten.

Geen ik-blad toevoegen?

Wanneer geen ik-blad wordt toegevoegd in het portfolio verlaagd dit het eigenaarschap van leerlingen. Zij krijgen dan niet de mogelijkheid iets over zichzelf te vertellen. Terwijl dit vaak het uitgangspunt is van werken met portfolio, het gaat immers over ontwikkeling van de leerling. Het ontbreken van het ik-blad kan als gevolg hebben dat leerlingen onderling elkaar ook minder goed leren kennen, dit kan invloed hebben op het pedagogische klimaat in een klas. Wanneer leerlingen elkaar beter kennen kunnen ze meer begrip voor elkaar opbrengen en is er meer ruimte en veiligheid voor leerlingen om fouten te maken en hiervan te leren.

Meer lezen over deze bouwsteen?

In een familie-blad vertelt de leerling over zijn familie en zijn plek in de familie. Voorbeelden hiervan kunnen zijn waar en in wat voor soort huis het kind woont en met wie het kind daar woont maar dit kan ook zijn hoe een week er bij de leerling thuis uitziet. Andere familieleden kunnen hierbij ook aan bod komen, denk aan opa’s, oma’s, tantes, ooms, neefjes en nichtjes maar ook huisdieren en andere belangrijke personen/dieren/dingen in de familie.

Je kan ervoor kiezen om het familie-blad twee keer te laten invullen, één keer door de leerling en één keer door de familie. Op die manier krijgt de leerling de kans geboden te reflecteren op zijn plek in de familie. Door deze weetjes toe te voegen krijgen anderen die het portfolio inzien een kijkje in het dagelijks leven van het kind. Het is leuk om hierover met je leerlingen in gesprek te gaan. Mogelijke cultuurverschillen komen hier naar voren en kinderen kunnen aan elkaar laten zien wat hun familie zo bijzonder maakt.

Met het in beeld brengen van cultuurverschillen komen wellicht ook de verschillen in normen en waarden aan bod. Ook is het mogelijk kinderen een stamboom te laten tekenen. Op die manier ontdekken zij de geschiedenis van hun familie. Door hierover in gesprek te gaan wordt duidelijk dat iedere familie uniek is maar dat er ook gelijkenissen tussen verschillende families zijn.

Aandachtspunt is om niet te vergeten leerlingen de mogelijkheid te geven bijzonderheden te vermelden, het is bijvoorbeeld immers niet voor iedereen vanzelfsprekend dat hij of zij een vader en een moeder hebben. Dit biedt de kans om over gevoelige familie onderwerpen in gesprek te gaan.

Aanspreken op persoon als geheel

Je voegt een familieblad toe als je de leerling als persoon in zijn geheel wilt benaderen. Iemand heeft altijd een geschiedenis en het handelen van de leerlingen is te verklaren vanuit zijn ontstaansgeschiedenis. Door een familie-blad toe te voegen maak je dat inzichtelijk en tegelijkertijd bespreekbaar. Dit blad kan een mooie toevoeging zijn als je leerlingen wilt aanspreken op hun brede ontwikkeling. De ontwikkeling van een kind gaat verder dan alleen op school.

Geen familie-blad?

Als je ervoor kiest geen familie-blad toe te voegen bekijk je het kind alleen in de context specifieke schoolsituatie. Zijn of haar achtergrond laat je eigen daarbij voor wat het is. Terwijl dit wel belangrijke elementen voor het kind kunnen zijn die meespelen en verklaringen kunnen zijn voor het gedrag en houdingen van het kind. Het bespreekbaar maken van (specifieke) familie situaties wordt door het ontbreken van dit blad minder.

Meer lezen over deze bouwsteen?

In het BSO–blad vertelt de leerling over zijn ervaringen op de BSO. Hierbij kun je denken aan beste vriendjes, met wat ze graag spelen en waarom.

IKC

Deze bouwsteen is vooral relevant voor integrale kind centra (IKC) en is een mooie toevoeging als je leerlingen wilt aanspreken op hun brede ontwikkeling. Het naar school gaan en dus de ontwikkeling van een kind begint al bij het binnenlopen van de BSO. De ontwikkeling van kinderen gaat verder dan alleen tijdens schooltijd.

De ervaringen die een leerling hier opdoet zijn ook relevant voor zijn of haar ontwikkeling. Iets wat tijdens de BSO plaatsvindt kan van invloed zijn op wat er in de klas gebeurd.

Meer lezen over deze bouwsteen?

Ontwikkelen doe je niet alleen. Dit vindt merendeel plaats in een sociale omgeving en context. Het is goed om hier als klas bewust bij stil te staan.

Dit kan door met de hele klas de missie van jullie als groep te bespreken en deze ook vast te leggen. Wat willen jullie dit jaar bereiken, veranderen en/of invoeren. En hoe gaan jullie dit samen doen? Om dit te bewerkstelligen kan het opstellen van duidelijke groepsregels helpen. Hier over nadenken is goed voor het bevorderen van het groepsgevoel en het klasklimaat.

Leerlingen kunnen uit de groepsmissie ook eigen idealen en missies ontleden (input voor persoonlijke doelen) en hier zelf betekenis aan geven.

Geen missie-blad toevoegen?

Werk je niet aan een groepsmissie dan benader je alle leerlingen individueel. Leerlingen leren op school doordat ze in een sociale context worden geplaatst, net zoals in de samenleving. Leren en ontwikkelen ontstaat veelal uit de interactie en participatie met anderen. Het ontbreken van een groepsmissie verkleint het groepsgevoel en kan van invloed zijn op het klasklimaat.

Meer lezen over deze bouwsteen?

In de planning voor de aankomende periode staat wat er klassikaal en/of individueel allemaal gaat gebeuren. Het is goed om aan het begin van een periode samen te kijken naar de door de leerling opgestelde planning. Dit verhoogt de verantwoordelijkheid en dus het eigenaarschap van leerlingen. Door de planning een plek te geven in het portfolio wordt duidelijk wat je van de leerlingen verwacht en weten zij ook waar ze dit kunnen terugvinden mocht dit niet duidelijk zijn. Dit zorgt ervoor dat leerlingen zelfstandig te werk kunnen gaan.

Evalueren

Ook kan aan de hand van een planning handig worden geëvalueerd. Er kan gekeken worden of de leerling is waar die zou zijn zoals afgesproken en worden geëvalueerd. De ontstane leermomenten kun je weer meenemen in het maken van de volgende planning. Door leerlingen zelf te laten plannen maak je ze verantwoordelijk voor hun eigen leerproces. Het is niet erg als leerlingen een irrealistische tijdsplanning maken. Het is juist mooi om te zien dat wanneer leerlingen daar tegenaan lopen dit zelf kunnen ervaren en ervan kunnen leren, zonder dat ze dit is opgelegd. Als de gemaakte planning wel juist is kan dit voldoening geven. Dit verhoogt ook de motivatie en betrokkenheid om te willen en gaan leren. Het maken van een planning stimuleert de metacognitieve vaardigheden en uiteindelijk de zelfregulatie van leerlingen.

Geen planning toevoegen?

Zonder planning is het onduidelijk voor leerlingen wat je van hen verwacht en op welk moment. Met het portfolio wil je de ontwikkeling van leerlingen in beeld brengen en het inzichtelijk maken van wat wanneer gebeurd is hierbij van belang en van invloed op het eigenaarschap van leerlingen. Leerlingen overzien vaak nog niet de grotere gehelen. Een planning kan hierbij helpen.

Presentatie deel

Het presentatie deel van het portfolio laat zien waar een kind mee bezig is zowel op het gebied van vakken als op persoonlijk gebied en laat hiervan de vorderingen zien. Ook laat dit deel van het portfolio zien waar het kind trots op is en hoe hij of zij zich sociaal-emotioneel in de klas presenteert.

Meer lezen over deze bouwsteen?

Door de leerlingen persoonlijke leerdoelen op te laten stellen geef je leerlingen eigenaarschap over hun leren.

Hierbij kun je leerlingen op een dergelijke schaal laten aangeven waar ze zich bevinden en waar ze naar toe willen (feed up). Door middel van reflectie en evaluatie kan de leerkracht hierop feedback geven. Deze feedback kan de leerling weer gebruiken om de gestelde doelen te gebruiken (feed forward).

Het is belangrijk dat de doelen concreet zijn en in begrijpelijke taal worden geformuleerd, dit kunnen de leerlingen dus het beste zelf doen.

21st Century Skills

De persoonlijke leerdoelen kunnen worden gekoppeld aan de 21st Century Skills (samenwerken, communicatie, digitale geletterdheid, sociale en culturele vaardigheden, kritisch denken, creativiteit en probleemoplossend vermogen). 21st Century Skills zijn de competenties die leerlingen nodig hebben in de huidige samenleving en waarvan verwacht wordt dat leerlingen die leren op school. Aan deze skills kunnen persoonlijke doelen, waarbij alles mag en kan, worden gekoppeld.

Zo kan een leerling bijvoorbeeld als persoonlijke leerdoel hebben leren jongleren. Dit doel valt onder de skill creativiteit (de leerling kan zich hierbij bijvoorbeeld afvragen waarom jongleren nuttig kan zijn. Door te kiezen voor jongleren denkt het kind out of the box). Het leren van een andere taal valt bijvoorbeeld onder de skill sociale en culturele vaardigheden (burgerschap), maar ook onder de skill communicatie en creativiteit. Door te verdiepen in andere culturen (burgerschap) kan een leerling zich afvragen hoe die met anderen kan communiceren (communicatie) en daarbij op het idee komen een andere taal te willen leren (creativiteit).

De keuze voor de leerdoelen kunnen desgewenst worden begrensd. Het motiveert leerlingen echter meer en het zorgt voor meer betrokkenheid als leerlingen volledig vrij zijn elk leerdoel te kiezen. Dit verhoogt de intrinsieke motivatie en het eigenaarschap van leerlingen.

Vooruitgang inzichtelijk maken

Vooruitgang van de persoonlijke leerdoelen kunnen inzichtelijk worden gemaakt aan de hand van:

Rubrics. Een rubric is een analytische beoordelingsschaal en zegt meer dan alleen een cijfer. Op die manier wordt het beoordelen minder een afvinklijst maar kan je ontwikkelingen duidelijk laten zien en wat daarbij goed en minder goed gaat. Deze informatie kunnen leerlingen weer gebruiken bij het opstellen van nieuwe doelen. De beoordeling wordt zo formatief (je beoordeelt de leerling op het proces in plaats van alleen het product). Belangrijk hierbij is om de leerling (kan in overleg met de leerkracht) goed te laten nadenken over waar hij of zij zich op de beoordelingsschaal bevindt voordat aan het leerdoel gewerkt wordt.
Goed – Niet goed. Deze beoordelingsschaal is erg zwart wit, zeker bij persoonlijke doelen. Deze kunnen immers eigenlijk nooit echt goed of fout zijn, er zit altijd een persoonlijk verhaal en leerproces achter.
Behaald – Niet Behaald. Deze beoordelingsschaal is erg zwart wit en geeft geen inzicht in het proces. De beoordeling wordt zo summatief (slechts beoordeeld op het product). Dit kan ervoor zorgen dat leerlingen minder intrinsiek gemotiveerdworden maar het leerdoel slechts willen behalen omdat ze weten dat het summatief beoordeeld wordt. Dit kan ook voor druk bij leerlingen zorgen waardoor ze juist helemaal niet meer gemotiveerd worden om uit zichzelf aan de slag te gaan waardoor de betrokkenheid van leerlingen bij het behalen van hun persoonlijke doelen verkleint.
Starter – Gevorderd/ Verkenner – Expert. Dit lijkt op rubrics. Een rubric is een analytische beoordelingsschaal en zegt meer dan alleen een cijfer. Op die manier wordt het beoordelen minder een afvinklijst maar kan je ontwikkelingen duidelijk laten zien en wat daarbij goed en minder goed gaat. Deze informatie kunnen leerlingen weer gebruiken bij het opstellen van nieuwe doelen. De beoordeling wordt zo formatief (je beoordeelt de leerling op het proces in plaats van alleen het product). Belangrijk hierbij is om de leerling (kan in overleg met de leerkracht) goed te laten nadenken over waar hij of zij zich op de beoordelingsschaal bevindt voordat aan het leerdoel gewerkt wordt (dus meer starter of meer gevorderd).
Cijfers. Cijfers zorgen er al snel voor dat de beoordeling summatief wordt (ook als je op een tussenproduct slechts een cijfer geeft). Daarnaast is het de vraag of je vorderingen van persoonlijke leerdoelen kan beoordelen aan de hand van cijfers. Wie zegt dat dit een 4 of 8 waard is? Dan ga je al snel vergelijken met een norm, terwijl het juist om persoonlijke ontwikkeling gaat. Door het geven van cijfers aan persoonlijke leerdoelen kan de intrinsieke motivatie van leerlingen verminderen doordat zij alleen moeite doen voor het bijkomende cijfer.
Emoties (smileys). Met smileys kunnen leerlingen goed aangeven hoe ze zich voelen op een bepaald moment en leer je leerlingen omgaan met emoties. Belangrijk is wel om de emoties een waarde te geven, wat zegt het als een leerling aangeeft dat deze blij/verdrietig/boos/verontwaardigd is?

LET OP! Evaluatie en reflectie (zo ja of nee en hoe vaak) is op bovenstaande factoren van invloed en maakt het verschil of de vorderingen van de persoonlijke leerdoelen summatief of formatief beoordeeld worden.

Geen persoonlijke leerdoelen toevoegen?

Door persoonlijke leerdoelen geen plek te geven in het portfolio krijgt het portfolio een andere vorm. Als alleen de vorderingen en leerdoelen van vak inhouden van leerlingen worden weergegeven geef je leerlingen minder eigenaarschap. De leerdoelen die vanuit school behaald moeten worden liggen immers vast waardoor leerlingen er minder invloed op hebben en dus minder eigenaarschap hebben over hun eigen leerproces. Dit kan van invloed zijn op de motivatie en betrokkenheid van leerlingen bij zowel het leerproces als het vormgeven van het portfolio.

Meer lezen over deze bouwsteen?

Je kan ervoor kiezen de vorderingen van leerresultaten voor alle vakken inzichtelijk te maken of slechts voor bepaald aantal vakken. Om een goed beeld te krijgen van de brede ontwikkeling van leerlingen is het inzichtelijk maken van de vorderingen van alle vakken representatiever. Dit is tevens goed voor de doorlopende leerlijn. Zo weet je elk nieuw jaar precies waar je bent gebleven.

De vorderingen van leerresultaten (vakken) zichtbaar maken aan de hand van hoe je je onderwijs vormgeeft:

Onderwijs vormgeven aan de hand van methodes voor de vakken (traditioneel onderwijs). Hierbij kun je dan denken aan deelcijfers van methodegebonden toetsen die dan in het portfolio komen. Aan de hand van cijfers kun je de ontwikkeling van leerlingen in beeld brengen. Als op de tussentijdse toetsen ook feedback wordt gegeven is deze beoordeling formatief, anders summatief. Wil je leerlingen motiveren en meer betrokken maken bij hun leerproces dan is het waardevol om ook feedback te geven op de tussentijdse toetsen van leerlingen zodat zij deze feedback mee kunnen nemen bij het maken van volgende toetsen. Geef je geen tussentijdse feedback dan kan je je afvragen waarvoor de tussentoetsen dienen en wat leerlingen hiervan (kunnen) leren.

Onderwijs vormgeven aan de hand van thema’s in de middag en taal en rekenen in de ochtend. Als je ervoor kiest deelcijfers van de methodegebonden toetsen van taal en rekenen toe te voegen in het portfolio is het van belang ook feedback hierop te geven. Op die manier wordt formatief getoetst en kan de leerling deze feedback meenemen bij het maken van volgende toetsen. Geef je geen tussentijdse feedback dan kan je je afvragen waarvoor de tussentoetsen dienen en wat leerlingen hiervan (kunnen) leren. Tijdens het onderwijs gegeven aan de hand van thema’s kan gewerkt worden met doelen en/of leerlijnen. Bewijslasten zoals foto’s, aantekeningen, beeldmateriaal en schetsen waarmee aangetoond wordt dat gewerkt wordt aan de bijbehorende doelen/leerlijnen kunnen hier in het portfolio worden geplaatst. Hiermee kunnen leerlingen aantonen hoever zij zijn in het behalen van hun doelen/leerlijnen.

Onderwijs volledig projectmatig vormgegeven. Tijdens het volledig projectmatig gegeven onderwijs kan gewerkt worden met doelen en/of leerlijnen. Bewijslasten zoals foto’s, aantekeningen, beeldmateriaal en schetsen waarmee aangetoond wordt dat gewerkt wordt aan de bijbehorende doelen/leerlijnen kunnen hier in het portfolio worden geplaatst. Hiermee kunnen leerlingen aantonen hoever zij zijn in het behalen van hun doelen/leerlijnen.

Vorderingen van leerresultaten niet inzichtelijk maken?

Wanneer slechts de einderesultaten van het leren een plek krijgen in het portfolio dient deze een summatief doel. Het portfolio laat dan niet meer het ontwikkelingsproces zien die een leerling in één jaar doormaakt. Wel laat het het proces over meerdere jaren zien als je het portfolio de gehele schooltijd van leerlingen gebruikt en deze aan het einde van de schoolperiode naast elkaar legt en bekijkt.

Wanneer ook de vorderingen (het proces) van het leren in het portfolio weer worden gegeven dient deze ook een formatief doel, mits er feedback bij wordt gegeven. Het alleen toevoegen van aantekeningen, schetsen, oefeningen is niet genoeg. Hierop moet ook gereflecteerd worden wil de leerling er van kunnen leren. ‘Wat is goed gegaan?, Wat kan nog beter?, Hoe kan ik dat omzetten naar iets concreet om te gebruiken in volgende opdracht?, Wat vind je zelf van de ontwikkeling?’ zijn vragen die hierbij gesteld kunnen worden.

Meer lezen over deze bouwsteen?

Onder de ondersteuningsbehoeften vallen de sociaal-emotionele ontwikkeling en het leren leren van een leerling. De ontwikkelingen die leerlingen op sociaal-emotioneel gebied doormaken worden hier zichtbaar. De sociaal-emotionele ontwikkeling is onderdeel van de brede ontwikkeling van het kind. Deze ontwikkelingen kunnen verklaringen geven voor waarom een leerling iets op een bepaalde manier doet of aanpakt.

Sociaal-emotionele ontwikkeling: gedrag & werkhouding

Dit gaat over of het kind kennis heeft van gedragsregels tussen mensen. Hierbij kan gedacht worden aan het gedrag en de werkhouding van de leerling en of en hoe dit gedrag en deze houding verschilt ten opzichte van anderen. Ook gaat dit over het begrijpen van eigen gevoelens en het omgaan daarmee. Dit is een belangrijk onderdeel in de brede ontwikkeling van leerlingen en dus eigenlijk onmisbaar in het portfolio van een leerling.

Sociaal-emotionele ontwikkeling: vaardigheden

Onder de sociaal-emotionele ontwikkeling van leerlingen vallen ook de vorderingen in vaardigheden die een leerling doormaakt. Vaardigheden zoals presenteren, communiceren, samenwerken, creativiteit, reflecteren maar ook ICT vaardigheden en sport en spel kunnen hieronder vallen. Dit is een belangrijk onderdeel in de brede ontwikkeling van leerlingen en dus eigenlijk onmisbaar in het portfolio van een leerling.

Leren leren

De ontwikkelingen die leerlingen op het gebied van leren doormaken worden hier zichtbaar. Hierbij kan gedacht worden aan eventuele extra behoeften die een leerling kan hebben. Bijvoorbeeld als een leerling moeite heeft met bepaalde vakgebieden maar ook als een leerling een beperking heeft (zoals dyslectie). Het is belangrijk voldoende rekening te houden met deze moeilijkheden of leerbeperkingen om ervoor te zorgen dat leerlingen met plezier willen leren.

Ondersteuningsbehoeften niet toevoegen?

Voeg je dit onderdeel niet toe dan benader je alleen de cognitieve ontwikkeling van leerlingen. Terwijl het toevoegen van de ondersteuningsbehoeften in het portfolio ruimte kan bieden om deze ontwikkeling bespreekbaar te maken. Dit onderdeel kan worden ingevuld door de leerkracht en/of door de leerling zelf. Doen beiden dit dan kan worden gekeken in hoeverre de uitkomsten overeenkomen, waarom wel of niet en kan hierover in gesprek worden gegaan.

Meer lezen over deze bouwsteen?

Hier laten leerlingen zien waar ze trots op zijn. Je kan hierbij grenzen stellen aan het aantal trotswerkjes die een plek krijgen in het portfolio. Als je een maximum stelt aan het aantal werkjes verklein je het eigenaarschap van leerlingen en geef je leerlingen het bericht dat er een maximum aantal werken is waar iemand trots op zou kunnen zijn: ‘als je al trots bent op dit werkje, kun je niet ook trots zijn op dit werkje’. Hierbij kun je je afvragen is er een maximum aan trots? Door goed te letten op het wat en het waarom kan hieraan gewerkt worden.

Waarom is een leerling trots op een werkje?

Waarom is een leerling trots op het werkje dat hij of zij uitkiest? Is er bijvoorbeeld iets gebeurd tijdens het maken van het werkje waardoor de leerling er trots op is? Of is het resultaat datgene waar de leerling trots op is? Wat wil de leerling er mee bereiken? Door leerlingen bewust over deze vragen te laten nadenken maken zij wellicht een afweging in het aantal werkjes dat ze uitkiezen. Soms is het voor de leerkracht onduidelijk waarom een leerling een werkje uitkiest en lijkt deze op het eerste ogenblik niet zo speciaal. Juist door deze vragen te stellen laat je leerlingen stilstaan bij geluksmomentjes.

Vergroten van vertrouwen

Het toevoegen van trotswerkjes zorgt ervoor dat leerlingen vertrouwen in zichzelf krijgen, blij worden, kritisch leren kijken naar waarom het ene werkje hier wel hoort en het andere misschien niet en leren ze successen vieren.

Welke trotswerkjes voeg je toe?

Welke werkjes tot de trotswerkjes behoren kan verschillen. Zo kan besloten worden alleen dingen gemaakt op school toe te voegen maar er kan ook voor gekozen worden thuis gemaakte dingen toe te voegen. De ontwikkeling van een leerling stopt immers niet na schooltijd. Het toevoegen van buitenschoolse werkjes kan het wel onoverzichtelijk maken. Zo kan bijvoorbeeld een boodschappenlijstje van thuis ook een trotswerk zijn. Als je een leerling vraagt waarom hij of zij hier trots op is kan dit bijvoorbeeld zijn omdat het een herinnering is aan de eerste keer boodschappen alleen doen. Juist het verhaal achter het werkje is interessant en vertelt je meer over de leerling als persoon.

Geen reflectie op trotswerkjes?

Stel je geen vragen naar aanleiding van de trotswerkjes en doe je niks met de reactie op deze feedback dan zijn de trotswerkjes slechts materialen zonder betekenis.

Evaluatie deel

In het evaluatie deel van het portfolio bevinden zich de eindresultaten wat betreft persoonlijke leerdoelen en de resultaten van de vakken van de leerling. Als er voor wordt gekozen het portfolio te evalueren krijgt deze evaluatie in dit deel een plek in het portfolio.

Meer lezen over deze bouwsteen?

Wanneer je ervoor kiest de eindresultaten van de vakken op te nemen in het portfolio dan heb je de mogelijkheid het portfolio te gebruiken als rapport. Neem je de eindresultaten niet op in het portfolio en laat je alleen het proces van leerlingen zien kan dit ervoor zorgen dat het portfolio minder waardevol voor leerlingen wordt. Waar dient het gebruik van portfolio dan uiteindelijk toe? Het is belangrijk om het doel wat je met portfoliogebruik nastreeft duidelijk voor ogen te hebben anders kan het portfolio zijn waarde verliezen.

Summatief doel

Door leerlingen met het portfolio te laten aantonen dat ze over voldoende kennis en vaardigheden beschikken en daarmee een summatief doel te dienen geef je het portfolio meer waarde, voor zowel de leerkracht als de leerlingen. Daarbij is het belangrijk goed van tevoren duidelijk te hebben waarom en voor wie je wat in het portfolio plaats. Doe je dit voor de ouders, voor jezelf of voor de leerlingen? Wanneer het portfolio wordt gebruikt om de ontwikkelingen van leerlingen zichtbaar te maken maar niet als eindrapport wordt gebruikt en deze dus geen summatief doel dient kun je je afvragen of het waardevol is om de eindresultaten van vakken op te nemen in het portfolio.

Zichtbaar maken eindresultaten?

Hoe je de eindresultaten van de vakken zichtbaar maakt hangt af van de vorm van jullie onderwijs:

Onderwijs vormgeven aan de hand van methoden voor de vakken (traditioneel onderwijs). De behaalde cijfers van de methodegebonden toetsen komen dan in het portfolio. Wanneer ervoor gekozen wordt de CITO-scores ook een plek te geven in het portfolio kun je het portfolio als rapport gebruiken. Als je naast het porfolio toch een rapport gebruikt en wel de CITO-scores in het portfolio plaats moet je je afvragen waarom je dat doet en welk doel dit dient. Het plaatsen van de CITO-scores in het portfolio kan dan voor druk zorgen bij leerlingen. Het portfolio is geen rapport maar toch zien zij hun CITO-scores hierin terug, waarom is dat zo? Dit is een belangrijk punt om aandacht aan te besteden.

Onderwijs vormgeven aan de hand van thema’s in de middag en taal en rekenen in de ochtend. De behaalde cijfers van de methodegebonden toetsen van rekenen en taal kunnen dan in het portfolio geplaatst worden. Hierbij is het van belang ook feedback hierop te geven. Op die manier wordt formatief getoetst en kan de leerling deze feedback meenemen naar het volgende leerjaar. Geef je geen feedback op de eindresultaten dan kun je je afvragen waarvoor de toetsen dienen en wat leerlingen hiervan (kunnen) leren. Tijdens het onderwijs gegeven aan de hand van thema’s kan gewerkt worden met doelen en/of leerlijnen. Bewijslasten zoals foto’s, aantekeningen, beeldmateriaal en schetsen waarmee aangetoond wordt dat de bijbehorende doelen/leerlijnen behaald zijn kunnen hier in het portfolio worden geplaatst.

Onderwijs volledig projectmatig vormgegeven. Tijdens het volledig projectmatig gegeven onderwijs kan gewerkt worden met doelen en/of leerlijnen. Bewijslasten zoals foto’s, aantekeningen, beeldmateriaal en schetsen waarmee aangetoond wordt dat de bijbehorende doelen/leerlijnen behaald zijn kunnen hier in het portfolio worden geplaatst.

Meer lezen over deze bouwsteen?

Deze bouwsteen gaat over het wel of niet evalueren van het portfolio zowel tussendoor als in zijn geheel aan het einde van het schooljaar.

Evalueren aan het einde van het jaar

Wanneer ervoor gekozen wordt het portfolio aan het einde van het jaar te evalueren dient deze een summatief doel. Je kan leerlingen uiteindelijk ermee laten aantonen dat ze over voldoende kennis en vaardigheden beschikken om door te gaan naar het volgende leerjaar. Pas hierbij op dat niet voorbij wordt gegaan aan het oorspronkelijke doel van het portfoliogebruik.
Wanneer er niet voor gekozen wordt het portfolio aan het einde van het jaar te evalueren moet je je afvragen welk doel het portfolio dient om ervoor te zorgen dat kostbare informatie die hierin zit niet verloren gaat en het portfolio niet zijn doel mist.

Tussentijds evalueren

Wanneer ervoor gekozen wordt het portfolio tussentijds te evalueren dient deze een formatief doel. Leerlingen kunnen leren van fouten en ontwikkelingen en deze meenemen in het maken van volgende stappen en opstellen van nieuwe (persoonlijke) doelen. Hierbij kan gebruik gemaakt worden van bijvoorbeeld een spiegelblad. Om ervoor te zorgen dat in deze evaluatie de drie doelen van onderwijs geborgd worden (persoonsvorming, kwalificatie en socialisatie van Biesta) kunnen drie spiegelbladen worden gebruikt. Een spiegelblad over de leerling als persoon (persoonsvorming, hoe gaat het met jou?), een spiegelblad om te reflecteren op het leren van het kind (kwalificatie, hoe gaat het met jou en je werk?) en een spiegelblad over de leerling in de groep (socialisatie, hoe gaat het met jou en anderen?). Daarbij kun je drie vragen stellen: ‘Hoe vind ik dat het gaat? / hoe zie ik mijzelf?’, ‘Hoe vinden leerkrachten dat het gaat? / hoe zien leerkrachten mij?’ en ‘Hoe vinden ouders dat het gaat? / Hoe zien mijn ouders mij?’.

Wanneer er niet voor gekozen wordt het portfolio tussentijds te evalueren kan kostbare informatie verloren gaan en kan het portfolio zijn doel missen als deze niet goed geborgd blijft. Het portfolio dient dan alsnog een summatief doel als je deze alleen aan het einde van het jaar beoordeelt of dient misschien wel helemaal geen doel als je deze nooit beoordeelt (in ieder geval niet dat je weet).