Er kan een onderscheid gemaakt tussen summatief en formatief beoordelen. Formatieve beoordeling is erop gericht om vast te stellen waar het kind zich bevindt in relatie tot zijn doel en wat nog nodig is om het doel te behalen. Feedback speelt hierbij een rol, waardoor het kind informatie krijgt, bijgestuurd wordt en de kans groter is dat het kind zijn of haar leerdoel behaalt (Bransford, Brown & Cocking, 2000). Hiervoor is het nodig dat de leerkracht weet wat het kind wel of niet begrijpt zodat de geplande lesactiviteiten bijgesteld kunnen worden. Voorbeelden van formatieve beoordeling zijn het maken van een mindmap, vragen stellen over hetgeen je net hebt uitgelegd, voorkennis testen door vragen te stellen of een diagnostische toets afnemen.
Summatieve beoordeling heeft als doel aan te geven in hoeverre een kind een bepaald onderdeel beheerst. Hierbij wordt vaak gebruik gemaakt van een norm en ter beoordeling geef je een cijfer of letter. Een voorbeeld van summatieve beoordeling is een methodetoets of citotoets. Summatief beoordelen doe je om te selecteren: de leerling scoort voldoende en met voldoende voldoendes ga je over, bij formatief beoordelen ben je gericht op de ontwikkeling: wat is goed en hoe kun je het nog beter maken? Formatief beoordelen wordt dus ingezet om te leren: waar sta ik, wat moet ik nog bijspijkeren? Formatief betekent dat je de prestaties van een leerling niet vergelijkt met die van andere leerlingen, maar met zijn eerdere resultaten.
Bovenstaand filmpje geeft een mooi beeld van de kracht van formatief beoordelen en feedback.
Leerlingen vooruit helpen in hun leerproces kan onder andere door feedback te geven, door vragen te stellen, door het leerdoel helder te maken en door aan te geven hoe een ‘goed’ leerresultaat eruit ziet.
Dit kan op drie manieren:
Naast summatief en formatief beoordelen onderscheidt Sluijsmans (2008) duurzaam beoordelen. In het huidige onderwijssysteem leren studenten en leerlingen vaak voor de toets. Duurzaam beoordelen is vooral gericht om leren in de toekomst te stimuleren in plaats van vast te stellen of in het verleden en heden iets is geleerd. Omdat kennis snel veroudert en werkwijzen en technieken ook snel veranderen is het belangrijk kinderen te leren hoe zij zich voortdurend nieuwe kennis en vaardigheden eigen kunnen maken. Dit vereist van kinderen dat ze kunnen reflecteren op hun eigen leren en hun eigen ontwikkelproces (Joosten-Ten Brinke, 2011).
Cito werkt aan een instrument voor formatieve evaluatie, de Groeimeter. Het doel van deze Groeimeter is leerkrachten en kinderen inzicht te geven in leerdoelen die ze beheersen en stelt leerkrachten en kinderen in staat individuele leerroutes te bepalen en kinderen meer regie te geven over het eigen leerproces. Hierbij wordt de cognitieve ontwikkeling van de leerling niet vergeleken met een norm, maar de leerling wordt vergeleken met zichzelf: de eigen groei wordt in beeld gebracht. Onderstaand filmpje gaat over Groeimeter.